“Onderhoudende art. 31 DKO”

Is ‘artikel 31’ niet meer?

O nee, artikel 31 is er niet meer! De GKv tuimelen de afgrond in. Dit is het begin van hun einde. Wat ooit ons bestaansrecht of handelsmerk was, is niet meer. Na de ‘vrijmaking’ van 1944, toen men zich wilde ‘vrijmaken’ van de synode-alleenheerschappij, was dit de eerste jaren de aanduiding voor de kerken die op deze wijze distantie hadden genomen van die synodedwang: ‘Gereformeerde Kerk onderhoudende artikel 31 KO’. Daarin wilde men nog tot uitdrukking laten komen, dat men geen nieuw eigen kerkverband wilde stichten maar een weg terug zocht in de oude Gereformeerde Kerken. Dat was, zo schat ik in, al snel voorbij, want in plaats van deze aanduiding kwam na een eerste eigen synode achter de naam van de kerk tussen haakjes de toevoeging ‘vrijgemaakt’ te staan. Maar nog lange tijd werden deze kerken in de volksmond ‘die van het artikel’ of ‘artikel-31-ers’ genoemd. En dus, kan ik me voorstellen, zullen er ongetwijfeld mensen zijn die nu het gevoel hebben dat we met de nieuwe kerkorde iets wezenlijks kwijtraken. En misschien moet ik zelfs zeggen: gelukkig maar, dat er nog van die mensen zijn! Mensen die tenminste nog in de gaten hebben waar we schuiven of veranderen. De goe-gemeente kan het niet meer boeien wat een synode doet en wat er allemaal aan het schuiven en veranderen is. We zijn van een ‘weg-met-ons’-mentaliteit al lang verschoven in de richting van een sfeer van ‘boei-e’, een klimaat van indifferentie! Of er nog zoiets is als een onopgeefbare erfenis laat mensen koud, als ze thuis maar een fijne kerk hebben.

Vandaar dat het erop lijkt, dat mensen die bezwaar aantekenen tegen de nieuwe KO een punt hebben. Want nu deze binnenkort (per 1 juli 2015) van kracht wordt, lijkt het erop dat we dat ‘artikel 31’ overboord hebben gegooid. Mee met de vaart der vernieuwingen! Niet blijven vasthouden aan wat voorbij en overbodig is! Dat lijkt immers te teneur van deze tijd.

Het is niet wat het lijkt

Lijkt. Twee keer al gebruikte ik dat woord. Want men moet altijd even verder kijken dan de neus lang is. Anders gezegd: het is niet wat het lijkt. Het nummer, 31, correspondeert in de nieuwe kerkorde niet meer met het oude. Maar de inhoud, wat het oude artikel 31 veilig wilde stellen, is uiteraard niet verdwenen! Daarvoor was die inhoud te principieel, nee Bijbels zelfs!

Wat is er aan de hand? In die nieuwe kerkorde is een nieuw artikel opgenomen ter vervanging en zelfs verbetering van het oude artikel 31. Het gaat om artikel F73.1: “Tegen een besluit van de kerkenraad staat bezwaar open bij de kerkenraad voor een gemeentelid en voor degene die persoonlijk belanghebbende is bij het besluit, indien de betrokkene van oordeel is dat het besluit: a. in strijd is met het Woord van God of het kerkelijk recht, of b. de opbouw van de gemeente schaadt, of c. hem persoonlijk onrecht aandoet waarin hij niet kan berusten.” Dit nieuwe artikel vervangt het oude artikel 31, maar zoals ik zei, verbetert het ook!

In de eerste plaats zijn de beroepsmogelijkheden uitgebreid. In dit nieuwe artikel kun je voor ‘kerkenraad’ ook invullen elke meerdere vergadering (classis, synode). Dit kan op grond van de appelmogelijkheden geregeld in F76 en 77, en daarnaast F81 (revisie aanvragen van besluiten bij de synode).

In de tweede plaats valt in het nieuwe artikel op, dat het spreekt over ‘persoonlijk belanghebbenden’. Dat is een nadere bepaling van wat in het oude artikel werd gezegd over de situatie dat iemand “van oordeel” was dat hem door een besluit “onrecht was aangedaan”. In de praktijk was dat nogal multi-interpretabel: zodra iemand het ergens mee oneens was, kon naar de pen gegrepen worden en konden dikke bezwaarschriften geproduceerd worden. Vaak bleek daarin niets van enig ‘persoonlijk onrecht’, want ‘niet eens met een besluit’ is wel heel iets anders dan dat jou persoonlijk onrecht is aangedaan. In het nieuwe artikel is dat tenminste helderder. Er is zelfs een afzonderlijk lid (c) aan gewijd! En dit is geheel naar Matteus 18: wat te doen als iemand (of een college) jou heeft gekwetst? Verschil van mening over zaken betreffende de leer en geschillen met betrekking tot intermenselijke relaties worden zo helder onderscheiden.

Ratificeren

En dan dat ‘ratificeren’, nog zo’n magische term. Kerkenraden moeten synodebesluiten ratificeren, zo spreken de ouden met enige eerbied. Ook dat was een term die verbonden werd met het oude artikel 31. Daarin stond, dat een besluit van meerdere vergaderingen als bindend geldt, “tenzij bewezen wordt dat zij in strijd is met het Woord van God of met de kerkorde”. In de praktijk van het kerkenwerk werd hiermee de gewoonte verbonden om als kerkenraad de besluiten van een synode te ‘ratificeren’, dat zoiets betekende als ‘bekrachtigen’ (en zo aanvaarden). Men ging er van uit dat dit een afzonderlijke besluitvorming op het niveau van de kerkenraad vereiste.

Toch was dit strikt genomen beslist niet noodzakelijk. In het oude artikel 31 stond, dat besluiten van meerdere vergaderingen bindend zijn. Ze werden met meerderheid van stemmen genomen, door daartoe gerechtigde ambtsdragers, afgevaardigd vanuit de kerken, en dus golden ze en waren ze van kracht zodra ze waren genomen (en men er via acta of notulen kennis van kon nemen). Er werd dus absoluut niet van kerkenraden verwacht dat ze die besluitvorming nog eens dunnetjes zouden gaan overdoen. Kerkenraden dienden die besluiten dus niet pas uit te voeren nadat ze zelf hadden bepaald of ze het wel of niet eens waren met die besluiten. Nee, het uitgangspunt was dat die besluiten van kracht waren. Tenzij die besluiten uitdrukkelijk zouden ingaan tegen Gods Woord (of tegen de gemaakte afspraken in kerkorde en kerkelijke besluiten, uiteraard). Het is misschien goed hier op te merken, dat prof. J. Kamphuis, destijds hoogleraar kerkgeschiedenis en kerkrecht, dit al in 1969 nadrukkelijk heeft aangetoond (toespraak getiteld “Kerkelijke besluitvaardigheid”).

Hiërarchie?

De nieuwe kerkorde is dus ook op dit punt geen breuk met de oude. Sommigen spreken de vrees uit, dat de nieuwe kerkorde de GKv doet terugkeren naar het oude en verfoeide regeersysteem van de hiërarchie. Dat houdt in dat pausen en bisschoppen of landelijke synodes en kerkbesturen boven de kerken staan, wat in strijd is met de zelfstandigheid van de plaatselijke kerk waar Christus alleen onze Bisschop en ons Hoofd is (Nederlandse Geloofsbelijdenis artikel 31, jawel!). Die vrees is ongegrond: de nieuwe kerkorde is juist op dit punt heel alert geformuleerd: besluiten zijn bindend, maar er blijft een ‘tenzij’! Want al ontbreekt dat woord in letterlijke zin, het zit er, uitvoerig zelfs, wel degelijk in: de weg om bezwaar aan te tekenen als besluiten strijdig zijn met de Bijbel blijft zonder meer altijd open. Het zou ook wat wezen als dat niet zo was! Dan, ja dan, zouden we als GKv de weg ingeslagen zijn van hiërarchie in de meest onbijbelse zin van het woord: kerken die de deur openzetten voor machten die wolven kunnen blijken te zijn die de schaapskudde binnendringen (Handelingen 20,29). Nee, Gods Woord heeft het laatste woord, en blijft het eerste woord bovendien. Daar houden we elkaar aan en zo houden we elkaar scherp.

En toch, het is maar goed dat er nog mensen zijn die opletten. Waar vind je ze nog, deze laatsten der Mohikanen? Zelfs in kerkenraden niet (veel) meer. Hoe bevrijdend dat ook is, er is geen akelige sfeer van bij voorbaat veroordelen of wantrouwen, tegelijk slaat nu de pendel door naar een sfeer van bijna onverschilligheid (of moeten we zeggen: van naïviteit?). Ik ben blij dat we nog altijd kerken zijn, waarin we in ieder geval afspraken hebben om elkaar vast te houden en de vrijblijvendheid te overstijgen. Want uiteindelijk is dat een vasthouden of bewaren van het Woord van God zelf. Niet dat dat met regels alleen kan of safe is. Wel hebben we zo een instrument om elkaar aan te spreken en uit te nodigen tot een diepere verbondenheid dan de wouldbe-sfeer van ‘alles kan’. Toch?